“Ölüm aylığı” olan dul-yetim aylıklarının dağıtılması hususu eski 506 sayılı Kanun’da şu şekilde açıklanmaktaydı. Kanun’un 68 inci maddesine göre;
“Ölen sigortalının aylık bağlanmasına hak kazanan kimselerine aşağıdaki hükümlere göre aylık bağlanır.
I- Ölen sigortalının… tespit edilecek aylığının;
A) Dul eşine %50’si, aylık alan çocuğu bulunmayan dul eşine %75’i,
C) Çocuklardan:
a) 18 yaşını, ortaöğrenim yapması halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamış olan veya çalışamayacak durumda malul bulunan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan (…) çocuklarla yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi bir işte çalışmayan, buralardan gelir veya aylık almayan kız çocukların her birine %25’i,
b) (a) fıkrasında belirtilen ve sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan veya sonradan bu duruma düşenlerle ana ve babaları arasında evlilik bağlantısı bulunmayan yahut sigortalı babanın ölümü tarihinde evlilik bağlantısı bulunmakla beraber anaları sonradan evlenenlerin her birine %50’si,
Oranında aylık bağlanır.
Sigortalının ölüm tarihinde 18 veya 20 yaşını doldurmuş olup, aylığa hak kazanmamış durumda olan erkek çocuklar, sonradan öğrenim yaparlarsa (a) fıkrasındaki haklardan yararlanırlar.
II – Sigortalı tarafından evlat edinilmiş, tanınmış veya nesebi düzeltilmiş yahut babalığı hükme bağlanmış çocukları ile, sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.
III – Hak sahibi eş ve çocuklara bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahibi kimselerin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır.
IV – Sigortalının erkek çocuklarına bağlanan aylıklar, çocuğun 18 yaşını, ortaöğrenim yapması halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını dolduracağı tarihe kadar devam eder. Çalışamayacak durumda malul olan erkek çocukların aylıkları bu yaşlara vardıktan sonra da kesilmez. Ancak aylığı kesilen erkek çocuklardan sonradan çalışamayacak durumda malul olanlara, Sosyal Sigortaya yahut Emekli Sandıklarına tabi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almamaları şartiyle malullük durumlarının tespitine esas teşkil eden rapor tarihini takibeden aybaşından itibaren yeniden aylık bağlanır…
V) Sigortalının dul eşi evlenirse aylığı kesilir. Aylığın kesilmesine yol açan evlenme son bulunca aylık yeniden bağlanır. Sonraki eşinden de aylık almaya hak kazanan dul eşe bu aylıklardan fazla olanı ödenir.
VI – Sigortalının kız çocuklarına bağlanan aylıklar, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi işlerde çalışmaya buralardan gelir veya aylık almaya başladıkları veya evlendikleri tarihi takibeden devre başından itibaren kesilir. Aylığın kesilmesine yol açan sebebin ortadan kalkması halinde I inci bölümün (C) fıkrası hükmü saklı kalmak şartiyle, bu tarihten başlanarak yeniden aylık bağlanır. Ancak evliliğin son bulması ile kocasından da aylık almağa hak kazanan kimseye bu aylıklardan fazla olanı ödenir.”
Bunlara göre; ölen emekli veya sigortalının kendisine bağlanacak olan rakamı ne ise dağıtılacak rakam toplamını ifade eder.
***Eş tek ise yüzde 75 alır
İster erkek olsun ister kadın fark etmez, eşini kaybeden kişiye aylık bağlanacak ise eski SSK kurallarına göre eş tek başına aylık alacak ise yüzde 75’ini alır. Siz sorunuzda bir eş ve 3 çocuk toplam 1100 alıyoruz diyordunuz o halde bu rakam yüzde 100’ü ifade ediyor demektir. Bu rakama göre de anneniz tek başına kaldığında 1100 liranın yüzde 75’ini yani 825 lirasını alır.
Eş tek başına değilse yani çocukları ile birlikte aylık alacaksa, vefat eden eşin aylığının yüzde 50’sini alır. Sizin anneniz kız kardeşinizle birlikte aylık aldığından babanızın aylığının (1100 lira ise) yarısını yani 550 lirasını alacak.
***Çocuklar yüzde 25’er alırlar
Anne veya babasından birini kaybeden ve sağ kalan anne veya babası ile birlikte yetim aylığı alan çocuklardan her birine vefat eden ebeveynin aylığının yüzde 25’i verilir. Ancak, hem anasını hem de babasını kaybeden çocuklar ile babasını kaybedip de anası da evlenen çocuklara yüzde 50 oranında aylık verilir. Bu arada ana ile babası arasında nikah yoksa ve babası üzerinden aylık alacaksa çocuklara yine yüzde 50 verilir.
Sizin kızkardeşiniz anneniz ile birlikte yetim aylığı alacak olduğundan kendisine her ay 275 lira aylık verilecek.
***Çocuk 2’den fazlaysa oranlı düşürülür
Bu arada ana veya babası ile birlikte vefat eden ana veya babası üzerinden yetim aylığı alan çocuk sayısı 2’den fazla ise ne olacak sorusu akla gelebilir. Bu durumda, çocuk sayısına 2 ilave edilir ve bu payda olur. Sonra da çocuklardan her birine bir pay, anneye de iki pay verilir. Mesela, 4 çocuk ve bir anne (veya baba) aylık alacaksa, çocukların her birine 1/6 pay, anneye de 2/6 pay verilir. Yani dul aylığı yetim aylığının 2 katıdır. Sizin durumunuzda buna benziyor 3 çocuk ve bir annenin aylık paylaşması, 1/5 çocuklara ve 2/5 anneye aylık verilir.
***Alt sınır uygulaması
Öte yandan, dul ve yetim aylıkları için eski uygulama gereğince alt sınırın belli bir oranından daha az aylık verilmeme kuralı da vardır. Buna göre aylık alan sayısı ile bir kişi ise alt sınır aylığının yüzde 80’inden, iki kişi ise alt sınır aylığının yüzde 90’ından daha az aylık verilemez. Mesela, 2008 yılı ekim ayından önceki alt sınır aylığının bugünkü değeri 650 lira civarındadır. Buna göre de ister yetim ister dul aylığı olsun tek başına aylık alınıyorsa 650 liranın 520 lirasından, iki kişi ise bu kere 585 lirasından daha az aylık verilmez.
ÖLÜM AYLIĞINDAN YARARLANMA ŞARTLARI
- a) En az 1800 gün malûllük yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün malûllük yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş
- b) 47 nci maddede yazılı sebeplerle kazaya uğramış malûllük vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malûllük vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış
- c) Bağlanmış bulunan malûllük vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş
durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır. Ancak 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması veya ödenmesi şarttır.
